Οι μέλισσες εμφανίστηκαν στη γη περίπου, πριν από 80 εκατομμύρια χρόνια. Ήταν έντομα που έμοιαζαν με σφήκες και με το πέρασμα των αιώνων διαφοροποιήθηκαν και εξελίχθηκαν παράλληλα με τα ανθοφόρα φυτά και χωρίς καμιά παρέμβαση από τον άνθρωπο, στη σημερινή τους μορφή.
Οι μέλισσες είναι κοινωνικά έντομα και ζουν σε μεγάλες οικογένειες (40.000 – 50.0000 μέλισσες ), με σαφή ιεράρχηση, οργάνωση και καταμερισμό των εργασιών. Μέσα στην κυψέλη ζουν, ο γόνος και οι ενήλικες μέλισσες. Γόνος ονομάζονται τα μικρά των μελισσών που μεγαλώνουν μέσα στην κυψέλη από το στάδιο του αβγού μέχρι τη στιγμή της εκκόλαψης.
Τα στάδια ανάπτυξης της μέλισσας είναι 4 : αβγό, προνύμφη, νύμφη, ενήλικη.
ΤΟ ΑΒΓΟ
Η βασίλισσα ωοτοκεί 1 ωό σε κάθε κελί, μήκους 3mm, το οποίο κολλά στον πυθμένα του κελιού όρθιο αρχικά και σταδιακά πλαγιάζει και ακουμπά στον πυθμένα του κελιού. Σε 3 ημέρες το αβγό εκκολάπτεται για να βγει η προνύμφη της μέλισσας.
Η ΠΡΟΝΥΜΦΗ
Η προνύμφη τρέφεται από τις παραμάνες μέλισσες με τροφή, το ¨μελισσόγαλα¨ και αναπτύσσεται. Μετά από 5 ημέρες τροφοδοσίας οι μέλισσες σφραγίζουν το κελί. Το στάδιο της προνύμφης διαρκεί για τη βασίλισσα 6 ημέρες, για την εργάτρια 7 ημέρες και για τον κηφήνα 9 ημέρες με μια παρέκκλιση 12 ωρών.
Η ΝΥΜΦΗ
Η προνύμφη στο σφραγισμένο κελί ολοκληρώνει την κατανάλωση της τροφής της, και ακινητοποιείται με το κεφάλι προς την έξοδο. Η προνύμφη ωριμάζει, υφαίνει το κουκούλι της, μεταμορφώνεται σε προχρυσαλλίδα (διαρκεί 24 ώρες), σχηματίζονται τα διάφορα όργανα, και όταν ολοκληρωθεί ο βιολογικός κύκλος της η ενήλικη μέλισσα κόβει το κερί με τις σιαγόνες της και βγαίνει έξω ως ενήλικη μέλισσα πλέον.
Η ΕΝΗΛΙΚΗ ΜΕΛΙΣΣΑ
Οι ενήλικες μέλισσες διακρίνονται σε 3 τάξεις: τη βασίλισσα, τις εργάτριες και τους κηφήνες. Ας δούμε τα πολύ ενδιαφέρονται και παράξενα χαρακτηριστικά των τριών αυτών τάξεων.
Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ
– Η βασίλισσα είναι το πιο μεγαλόσωμο άτομο της κοινωνίας.
– Κάθε μελίσσι έχει μόνο 1 βασίλισσα και είναι το μοναδικό τέλειο θηλυκό, η μητέρα, ο αρχηγός και ο πυρήνας όλου του μελισσιού.
– Ζει 2-3 έτη αλλά μπορεί να φτάσει και τα 5 έτη.
– Μένει συνέχεια μέσα στην κυψέλη. Μόνο 2 φορές πετά έξω από αυτή, μία για να γονιμοποιηθεί και μία για να σμηνουργήσει.
– Αν για οποιοδήποτε λόγο πετάξει έξω από το μελίσσι δε μπορεί μετά να επιστρέψει σ’ αυτό.
– Η βασίλισσα την 7η ημέρα μετά την εκκόλαψή της κάνει τις πρώτες πτήσεις της και το πρώτο μέλημά της είναι να είναι η μοναδική βασίλισσα του μελισσιού θανατώνοντας κάποια άλλη βασίλισσα που μπορεί να υπάρχει στο μελίσσι. Η βασίλισσα που θα υπερισχύσει ξεκινάει για το «γαμήλιο ταξίδι» της. Πετά έξω από την κυψέλη για να πάει να συναντήσει τους κηφήνες. Η βασίλισσα ζευγαρώνει με 8-10 κηφήνες. Η σύζευξη βασίλισσας με τους κηφήνες γίνεται στον αέρα, με αίθριο καιρό, θερμοκρασία περίπου 20οC και αυτό διαρκεί από 5΄-18΄περίπου.
– Ένα «γαμήλιο ταξίδι» είναι επιτυχημένο όταν η βασίλισσα μετά τη σύζευξη επιστρέφει στην κυψέλη με πάνω από 5,5-7 εκατομμύρια σπερματοζωάρια στον αδένα της σπερματοθήκης της, αρκετά για όλη τη διάρκεια της ζωής της, δηλαδή να μπορεί να γεννά για 2-4 ή ακόμα και 5 έτη.
– Η σπουδαιότερη αποστολή της βασίλισσας είναι η ωοτοκία. Ωοτοκεί 3 ημέρες μετά το ζευγάρωμα.
– Η βασίλισσα ωοτοκεί περίπου 1.500 ωά την ημέρα.
– Η βασίλισσα ωοτοκεί 1 ωό σε κάθε κελί.
– Γεννάει 2 ειδών αβγά : Τα γονιμοποιημένα που εξελίσσονται σε εργάτριες και βασίλισσες και τα αγονιμοποίητα που εξελίσσονται σε κηφήνες.
– Η βασίλισσα είναι υπεύθυνη για τη συνοχή του σμήνους. Υπάρχει συνεχής επικοινωνία μεταξύ όλων των μελισσών με τη βασίλισσα μέσω των φερεμονών ( είδος ορμονών ) , που εκκρίνονται από το σώμα της και μεταδίδονται σε όλο το μελίσσι και καθορίζουν την ταυτότητα και τη μοναδικότητα της βασίλισσας. Κάθε μελίσσι έχει τη δική του χαρακτηριστική οσμή.
– Βρίσκεται στο κέντρο της κυψέλης και όταν κινείται συνοδεύεται από εργάτριες μέλισσες, «την αυλή της», οι οποίες την ταϊζουν, είναι «οι τροφοί», την καθαρίζουν και τη φροντίζουν γενικά.
– Δεν έχει όργανα συλλογής γύρης ούτε κηρογόνους αδένες.
– Τρέφεται με βασιλικό πολτό που παράγουν οι εργάτριες μέλισσες.
– Το κεντρί της το χρησιμοποιεί μόνο εναντίον άλλης βασίλισσας.
Η ΕΡΓΑΤΡΙΑ ΜΕΛΙΣΣΑ
– Η εργάτρια είναι το πιο μικρόσωμο άτομο της κυψέλης.
– Η κυψέλη αποτελείται από μερικές χιλιάδες εργάτριες μέλισσες.
– Είναι ατελές θηλυκό και έχει ατροφικό αναπαραγωγικό σύστημα (δεν ωοτοκεί).
– Ζει 35-45 ημέρες, σε εποχές έντονης δραστηριότητας Άνοιξη και Καλοκαίρι, ενώ το χειμώνα ζει 3-5 μήνες.
– Κύρια αποστολή της είναι η ενασχόληση με όλες τις εργασίες του μελισσιού, εξ’ ου και το όνομά της.
– Συλλέγει γύρη, νέκταρ ή μελίτωμα, πρόπολη και νερό, και διακρίνεται σε γυρεοσυλλέκτρια και νεκταροσυλλέκτρια μέλισσα.
– Η συλλέκτρια μέλισσα όταν επιστρέφει στην κυψέλη παραδίδει την τροφή της στην αποθηκεύτρια μέλισσα, η οποία αφού την επεξεργαστεί την αποθηκεύει στα κελιά.
– Η ανταλλαγή τροφής μεταξύ των εργατριών γίνεται προβοσκίδα με προβοσκίδα και ονομάζεται τροφάλλαξη.
– Είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση της θερμοκρασίας της κυψέλης. Ομάδες εργατριών άλλοτε κουνώντας τα φτερά τους για να δημιουργήσουν ρεύμα και άλλοτε στιβαζόμενες πολλές μαζί, προσπαθούν να διατηρήσουν μία σταθερή θερμοκρασία μέσα στην κυψέλη για την επιβίωσή τους. Οι μέλισσες είναι δραστήριες μεταξύ 10ο και 38ο C.
– Διαθέτει αδένες κατάλληλους για την παραγωγή βασιλικού πολτού, φερεμονών, ενζύμων και κεριού.
– Αναλαμβάνει τη διατροφή της βασίλισσας με βασιλικό πολτό και την εκτροφή του γόνου με μέλι, γύρη και βασιλικό πολτό.
– Ασχολείται με το κτίσιμο των κηρηθρών και με το καθάρισμα των κελιών (η καθαριότητα είναι υψίστης σημασίας για την επιβίωση του μελισσιού).
– Το 70% του χρόνου της παραμένει «άπραγη», βοηθώντας με τη φυσική της παρουσία τη ρύθμιση της θερμοκρασίας της κυψέλης και ελέγχοντας τον γόνο.
– Η εργάτρια μέλισσα είναι ο φρουρός της κυψέλης.
– Η εργάτρια έχει κεντρί με δηλητήριο για να αμύνεται όταν αισθάνεται ότι κινδυνεύει η ίδια ή η κυψέλη της.
– Η κατανομή εργασίας μεταξύ των εργατριών αλλάζει ανάλογα με τις ανάγκες του μελισσιού. Δηλαδή μια εργάτρια φρουρός σε εποχή έντονης νεκταροέκκρισης μπορεί να γίνει συλλέκτρια και το αντίθετο.
Ο ΚΗΦΗΝΑΣ
– Το αρσενικό άτομο του μελισσιού.
– Δεν έχει κεντρί, ούτε όργανα συλλογής τροφής και παραγωγής κεριού.
– Οι κηφήνες είναι συνήθως 1.000 – 1.500 άτομα μέσα σε ένα κελί.
– Αποστολή τους είναι η γονιμοποίηση της βασίλισσας. Αναπαραγωγική ωριμότητα του κηφήνα μετά τη 12η ημέρα της ζωής του.
– Ο κηφήνας παράγει έως και 10.000.000 σπερματοζωάρια.
– Ο κηφήνας μετά τη σύζευξη με τη βασίλισσα πεθαίνει.
– Ο κηφήνας ζει φυσιολογικά 70 ημέρες.
– Βοηθά στη ρύθμιση της θερμοκρασίας της φωλιάς και της γονεοφωλιάς.
– Όταν το νέκταρ σπανίζει οι εργάτριες σταματάνε να τους ταϊζουν ή πετάνε τους κηφήνες έξω από τη φωλιά.
Μελίσσι, ένας υπέροχος κόσμος που ζει και λειτουργεί αρμονικά, άγνωστος σε πολλά σημεία ακόμα για τους επιστήμονες, εντυπωσίασε τον άνθρωπο, ο προσπάθησε και εξημέρωσε τις μέλισσες για να αποκτήσει το πολύτιμο βιολογικό προϊόν της φύσης, το μέλι και στη συνέχεια γνώρισε και αγάπησε και τα υπόλοιπα προϊόντα της κυψέλης.