ΜΕΛΙΣΣΑ

ΟΙ ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΝ ΚΑΙ ΧΟΡΕΥΟΥΝ

Για την καλή και εύρυθμη λειτουργία μιας κοινωνίας γενικά, η επικοινωνία, η συνεργασία και η οργάνωση μεταξύ των μελών της, αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη συνολική ανάπτυξη, παραγωγικότητα και ευζωία της κοινωνίας συνολικά. Από τις πιο οργανωμένες κοινωνίες, είναι η κοινωνία των μελισσών. Η επικοινωνία μεταξύ των μελισσών είναι συχνή και επιτυγχάνεται από ένα πολύπλοκο δίκτυο επικοινωνίας όπως θα δούμε παρακάτω.

Η επικοινωνία ανάμεσα στις μέλισσες της ίδιας κυψέλης γίνεται, με τη μεταβίβαση μηνυμάτων, τα οποία μπορεί να αντιληφθεί η μέλισσα, με τις αισθήσεις της, με τις φερεμόνες (χημική επικοινωνία) και με τη γλώσσα των χορών.

Επικοινωνία με τις αισθήσεις

Οι αισθήσεις με τις οποίες γίνονται αντιληπτά τα μηνύματα είναι, της όσφρησης, της αφής της ακοής και της όρασης.

Χημική ή ορμονική επικοινωνία

Η χημική επικοινωνία γίνεται με τις φερεμόνες, τις ορμόνες που παράγονται από τους διάφορους αδένες της μέλισσας και ανάλογα με την ορμόνη που εκκρίνεται παρατηρείται και η αντίστοιχη συμπεριφορά από το μελίσσι.

Οι εργάτριες μέλισσες παράγουν φερεμόνες επιθετικότητας και συναγερμού και τις φερεμόνες του προσανατολισμού.

Οι βασίλισσες παράγουν τις φερεμόνες ελκυστικότητας των κηφήνων για σύζευξη, προσέλκυσης εργατριών για αφεσμό και σμηνουργία, προτροπής των εργατριών για συλλογή τροφής, ελκυστικότητας και αναγνώρισης της βασίλισσας από τις εργάτριες.

Ο κηφήνας παράγει ορμόνες προσέλκυσης άλλων κηφήνων σε συγκεκριμένες περιοχές, κατά την περίοδο του ζευγαρώματος.

Ο γόνος παράγει τη φερεμόνη συλλογής τροφής από τις εργάτριες και τη φερεμόνη της θερμότητας.

Οι χοροί των μελισσών και η επικοινωνία τους

Η πιο εξελιγμένη, ιδιαίτερη και πρωτότυπη μορφή επικοινωνίας μεταξύ των μελισσών, μέσα στην κυψέλη, είναι, οι χοροί των μελισσών.

Οι μέλισσες εκτός από τις ώρες που βρίσκονται εκτός κυψέλης για την αναζήτηση τροφής, τον περισσότερο χρόνο τους τον περνάνε μέσα στην κυψέλη. Ας φανταστούμε μια κυψέλη, το μέγεθός της, και ότι εκεί μέσα ζούνε 40 – 50 χιλιάδες μέλισσες, σε ένα σκοτεινό χώρο, χωρίς φως και επικοινωνούν τέλεια μεταξύ τους !!

Οι αρχαίοι Έλληνες και ειδικά ο Αριστοτέλης, πριν από δύο χιλιάδες χρόνια, πρώτοι παρατήρησαν τους χορούς των μελισσών, χωρίς όμως να μπορέσουν να καταλάβουν ποια ήταν η σημασία τους.

Ο Αυστριακής καταγωγής Βιολόγος Karl von Frisch, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, μελέτησε για πολλά χρόνια τις μέλισσες και έκανε έρευνα πάνω στις αισθήσεις των μελισσών και στον τρόπο επικοινωνίας τους και ήταν ο πρώτος που αποκωδικοποίηση τους χορούς των μελισσών. Ο Karl von Frisch κατέγραψε δύο χορούς, το χορό της κοιλίας και τον κυκλικό χορό. Για την αποκωδικοποίηση της γλώσσας του χορού των μελισσών, βραβεύτηκε το 1972 με το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής και Βιολογίας.

Οι κυριότεροι χοροί των μελισσών είναι δύο, ο κυκλικός χορός και ο μικτός χορός ή χορός της παλλόμενης κοιλίας.

1. Ο κυκλικός χορός

Η συλλέκτρια μέλισσα μετά από μερικά ταξίδια για την αναζήτηση τροφής και αφού έχει ανακαλύψει διάφορες πηγές τροφής ( άνθη, μελιτώματα ή γύρη ), επιστρέφει στη σκοτεινή κυψέλη. Τότε η μέλισσα αρχίζει να «χορεύει» διαγράφοντας μικρούς κύκλους. Η χορεύτρια-μέλισσα στροβιλίζεται γρήγορα και διαδοχικά με δεξιόστροφους και αριστερόστροφους κύκλους. Ο χορός της, διεγείρει τις άλλες μέλισσες και τις «λέει» ότι η χορεύτρια-μέλισσα έχει ανακαλύψει πηγές τροφής.Όσο πιο γρήγορα «χορεύει», τόσο μεγαλύτερη ποσότητα τροφής έχει βρει. Από το «άρωμα που φοράει» η χορεύτρια-μέλισσα, οι υπόλοιπες μέλισσες αναγνωρίζουν (αίσθηση της όσφρησης), τι είδους τροφή θα αναζητήσουν.

Τις φιγούρες της χορεύτριας μέσα στη σκοτεινή κυψέλη τις αντιλαμβάνονται οι υπόλοιπες μέλισσες με την αφή αγγίζοντας τη χορεύτρια-μέλισσα με τις κεραίες τους (εκεί βρίσκονται τα αισθητήρια όργανα της αφής ), και την ακολουθούν στο χορό της και στους ελιγμούς της όταν αποφασίσουν να βγουν και εκείνες για το γλυκό τους ταξίδι!

Ο κυκλικός χορός μας δίνει πληροφορίες για την ύπαρξη τροφής σε μικρή απόσταση και σε ακτίνα μικρότερη των 15 μέτρων από την κυψέλη.

Ο μικτός χορός ή ο χορός της παλλόμενης κοιλιάς

Όταν η απόσταση της τροφής είναι μεγαλύτερη από 25 μέτρα, ο «χορός» της μέλισσας αλλάζει και από κυκλικός γίνεται ημικυκλικός.

Όταν η απόσταση της τροφής είναι μεγαλύτερη των 100 μέτρων, η μέλισσα αλλάζει πάλι τις «φιγούρες» της και κάνει «οκταράκια» δηλαδή «χορεύει» σχηματίζοντας το σχήμα οκτώ (8) στον αέρα, ενώ συγχρόνως πάλλεται έντονα η κοιλιά της παράγοντας ήχους. Δηλαδή η μέλισσα με το μικτό χορό κάνει διαδοχικά καμπυλόγραμμες και ευθύγραμμες διαδρομές και στη διάρκεια της ευθύγραμμης διαδρομής πάλλεται ταυτόχρονα η κοιλιά της, παράγοντας ήχους, τους οποίους αντιλαμβάνονται οι υπόλοιπες μέλισσες από τις δονήσεις που προκαλούν πάνω στην κυψέλη.

Ο «χορός της κοιλίας» ας τον ονομάσουμε έτσι συνειρμικά, μας δείχνει τρία πράγματα:

– το είδος και την ποιότητα της τροφής

– την απόσταση της τροφής από την κυψέλη

– την κατεύθυνση που πρέπει να πάρουν οι μέλισσες για την αναζήτηση της τροφής σε σχέση με τον ήλιο.

– Το είδος της τροφής και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της, τα αντιλαμβάνεται η μέλισσα με την όσφρηση, τη γεύση και το άρωμα.

– Για τη μέτρηση της απόστασης που χρειάζεται να διανύσει η μέλισσα, από την κυψέλη στην περιοχή συλλογής της τροφής και πίσω ξανά στην κυψέλη, χρησιμοποιεί σαν όργανο υπολογισμού το ποσό ενέργειας ( η ποσότητα νέκταρος ή γύρης) που καταναλώνει η ίδια κατά την επιστροφή της στην κυψέλη. Όταν η μέλισσα κάνει τα «οκταράκια » της, το πόσες φορές θα διασχίσει την ευθύγραμμη διαδρομή ανά λεπτό δείχνει στις υπόλοιπες μέλισσες την απόσταση από την τροφή. Όσο πιο μακριά είναι η τροφή τόσο λιγότερα «οκτάρια» σχηματίζει.

– Για να βρεί την κατεύθυνση που πρέπει να πάρει η μέλισσα για την αναζήτηση της τροφής της, δημιουργεί στη μνήμη της τη γωνία που σχηματίζεται μεταξύ της τροφής – κυψέλης – ήλιου. Το ευθύγραμμο τμήμα που σχηματίζεται μεταξύ των 2 βρόγχων του οκτώ (8), δίνει την ακριβή κατεύθυνση όπου βρίσκονται τα άνθη, δηλαδή δείχνει τον προορισμό της μέλισσας με βάση την κυψέλη, ενώ ταυτόχρονα με τα 2 σύνθετα μάτια της μπορεί και αντιλαμβάνεται τη θέση του ήλιου.

Η πιστότητα της μεταβίβασης των μηνυμάτων εξαρτάται από : την εμπειρία και την ηλικία της μέλισσας, τον άνεμο, τη θερμοκρασία, από τυχόν δηλητηριάσεις από εντομοκτόνα και από διάφορους κληρονομικούς παράγοντες.

Εκτός από τους 2 αυτούς χορούς έχουν παρατηρηθεί και άλλοι χοροί μικρότερης σημασίας μέσα στην κυψέλη όπως:

Ο «χορός της καθαριότητας», που γίνεται από τις νεαρές μέλισσες οι οποίες καθαρίζουν την κυψέλη από άχρηστα σωματίδια.

Ο «χορός της χαράς», που τον χορεύουν οι μέλισσες ακουμπώντας τα πόδια τους η μία πάνω στην άλλη και κουνιούνται, δηλώνοντας ότι «όλα πάνε καλά» στο μελίσσι, ειδικά μετά από μία καλή συγκομιδή.

Ο «χορός καθαρισμού της εργάτριας», την οποία καθαρίζει με τα σαγόνια της μια άλλη εργάτρια ενώ αυτή ταυτόχρονα δονείται.

Ο «χορός μασάζ», γίνεται όταν κάποια μέλισσα αδιαθετήσει, τότε οι υπόλοιπες τραβούν τα πόδια της, αγγίζουν τα φτερά της και τρέχουν επάνω της προσπαθώντας να κάνουν καλά την άρρωστη μέλισσα.

Έχουν παρατηρηθεί και άλλοι «χοροί» μέσα στην κυψέλη χωρίς όμως να έχουν αποκωδικοποιηθεί και να έχουν γίνει κατανοητοί από τους επιστήμονες.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό ανάμεσα στις χορεύτριες-μέλισσες είναι ο έντονος ανταγωνισμός που δημιουργείται μεταξύ τους, για το ποια θα είναι η καλύτερη «χορεύτρια» και θα προσελκύσει όσο το δυνατό περισσότερες συλλέκτριες μέλισσες να την ακολουθήσουν στο δρόμο της γεύσης!

Μέλισσα, τόσο μικρή αλλά τόσο πολύτιμη, «χορεύει» και επικοινωνεί με το δικό της μοναδικό τρόπο εδώ και χιλιάδες χρόνια για να παράγει το θρεπτικότατο μέλι, το βιολογικό προϊόν της φύσης , που τόσο πολύ αγαπήθηκε από τους ανθρώπους.