Η μέλισσα το παλαιότερο έντομο του πλανήτη μας, εξασφάλισε την επιβίωσή της μέσα στους αιώνες, χρησιμοποιώντας το μοναδικό αμυντικό της όπλο το κεντρί, για να προστατέψει την πολύτιμη τροφή της, το μέλι, αλλά και για να υπερασπιστεί τη φωλιά της.
Σε ποιες περιπτώσεις και γιατί τσιμπούν οι μέλισσες:
1. Όταν η μέλισσα είναι μακριά από την κυψέλη της και ασχολείται με τη συλλογή νέκταρος, γύρης ή νερού δεν είναι καθόλου επιθετική. Αν νοιώσει ότι απειλείται προσπαθεί να φύγει μακριά, εκτός αν κάποια απότομη κίνηση ή στην προσπάθεια να την πιάσει κάποιος ή από απροσεξία, της δημιουργήσει πανικό και αντιδρά ενστικτωδώς με ένα τσίμπημα.
2. Η μέλισσα κοντά στην κυψέλη της είναι πιο επιθετική γιατί θέλει να υπερασπίσει την κυψέλη, τα παιδιά της και το πολύτιμο μέλι, από άλλες μέλισσες, από άλλα ζώα ή από τον άνθρωπο και ειδικότερα αν αυτός για κάποιο λόγο έχει φράξει την είσοδο της κυψέλης. Τότε η μέλισσα – φρουρός αναλαμβάνει τα καθήκοντά της και κινητοποιεί και τις υπόλοιπες μέλισσες – φρουρούς και επιτίθενται εναντίον των εχθρών της κυψέλης χρησιμοποιώντας το αμυντικό τους, το κεντρί με το δηλητήριο του, και θυσιάζονται για την κυψέλη τους.
3. Υπάρχει και μία περίπτωση η μέλισσα να επιτεθεί ενώ δεν την έχει πειράξει κάποιος άνθρωπος καθόλου και τυχαία βρίσκεται κοντά της, αν έχει ενοχληθεί πάρα πολύ από κάτι άλλο ( π.χ. φίδι, ποντίκι, σφήκα ).
4. Η μέλισσα επηρεάζεται και από διάφορους εξωτερικούς και περιβαλλοντολογικούς παράγοντες που διαφοροποιούν τη συμπεριφορά της και της δημιουργούν την ανάγκη της άμυνας. Τέτοιοι παράγοντες είναι η έλλειψη τροφής και νερού, η μεταβολή της θερμοκρασίας, η υγρασία, η ατμοσφαιρική πίεση, η υπερβολική και πολλές φορές μη ορθή χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και τέλος η κληρονομικότητα ( εδώ είναι έργο του μελισσοκόμου να το αντιληφθεί και να αλλάξει τη βασίλισσα για να υπάρχει ηρεμία στο μελίσσι).
5. Η έλλειψη ψυχραιμίας και ηρεμίας, οι έντονες και απότομες κινήσεις και ο φόβος που αισθάνεται ο άνθρωπος όταν βλέπει τη μέλισσα να πετά γύρω του και ακούει το βουϊτό της, έχει σαν αποτέλεσμα να παράγεται – χωρίς να το αντιλαμβάνεται – από τους πόρους του σώματός του μικρές ποσότητες ιδρώτα ο οποίος εξατμίζεται στο χώρο, η μέλισσα το οσμίζεται και λειτουργεί σαν φερεμόνη θέτοντας τη μέλισσα σε συναγερμό γιατί νοιώθει ότι απειλείται και τότε αμύνεται και χρησιμοποιεί το κεντρί της.
Αν η μέλισσα για οποιονδήποτε από τους παραπάνω λόγους τσιμπήσει κάποιον άνθρωπο, τότε η μέλισσα στην προσπάθειά της να φύγει αφήνει όλο το σύστημα του κεντριού της και πεθαίνει.
Πως πρέπει να αντιδράσει κάποιος στο ενδεχόμενο τσιμπήματος από μέλισσα:
Δείξτε ψυχραιμία. Απομακρυνθείτε, ήρεμα και γρήγορα από το σημείο που πιθανόν να υπάρχουν και άλλες μέλισσες.
Βρείτε το κεντρί. Το πρώτο πράγμα που κάνουμε, απομακρύνουμε γρήγορα το κεντρί ολόκληρο για να μην εγχυθεί μεγάλη ποσότητα δηλητηρίου στους ιστούς του δέρματος. Αν το κεντρί φαίνεται (αναζητήστε μια μικρή μαύρη κουκίδα στο σημείο του τσιμπήματος) απομακρύνεται το ξύνοντάς το με το νύχι ή τη λάμα ενός σουγιά (εάν έχετε) από κάτω προς τα πάνω, σπρώχνοντας τη ρίζα του κεντριού να αποκολληθεί, πάντα σε μία κατεύθυνση. Αφαιρέστε το με τσιμπιδάκι, αν έχετε μαζί σας. Αν δεν μπορείτε ζητήστε βοήθεια να το κάνει κάποιος άλλος. Αν το κεντρί παραμείνει τα συμπτώματα θα είναι πιο έντονα.
Τοποθετήστε τοπικά επιθέματα πάγου.
Καθίστε έχοντας το σημείο του τσιμπήματος πιο χαμηλά από την καρδιά και προσπαθήστε να ηρεμήσετε, πείτε αρκετό νερό, είναι ευεργετικό για τον οργανισμό. Μην πίνετε αλκοολούχα ποτά τις επόμενες ημέρες.
Τοποθετήστε πάνω στο νυγμό (τσίμπημα) αμμωνία και τοπικά αντιφλεγμονώδη και αντιϊσταμινικά ή κορτικοστεροειδή για τον κνησμό και την κοκκινίλα.
Η φυσιολογική αντίδραση στο τσίμπημα της μέλισσας στις περισσότερες των περιπτώσεων προκαλεί ελαφριά συμπτώματα, όπως πόνο, πρήξιμο, κοκκίνισμα, φαγούρα ή κάψιμο.
Αν εμφανιστεί εκτεταμένο πρήξιμο στην περιοχή του τσιμπήματος που σταδιακά μεγαλώνει από την επόμενη ημέρα, έντονη κοκκινίλα και πόνος, παρ΄όλο που αυτό αναφέρεται σαν μεγάλη τοπική αντίδραση και όχι σαν αναφυλακτική αντίδραση (σοκ), πρέπει κάποιος να επισκεφτεί γιατρό ή φαρμακείο ή και νοσοκομείο για ταχύτερη και αμεσότερη ανακούφιση και θεραπεία από τα συμπτώματα.
Σπάνια μεν, αλλά μπορεί κάποιος να παρουσιάσει αλλεργικό σοκ. Αν στα επόμενα 20-30 λεπτά μετά το τσίμπημα εμφανιστεί οποιοδήποτε από τα παρακάτω συμπτώματα, τρέξτε στο κοντινότερο νοσοκομείο ή κέντρο υγείας ή γιατρό.
– Γρήγορη ανάπτυξη οιδήματος (πρήξιμο) γύρω από τα μάτια ή τα χείλη ή τη γλώσσα ή το λαιμό.
– Δυσκολία στην αναπνοή.
– Δύσπνοια ή βράχνιασμα.
– Έντονες φαγούρες ή μυϊκές κράμπες ή μούδιασμα.
– Ζάλη.
– Κοκκινωπά εκτεταμένα εξανθήματα.
– Κράμπες στο στομάχι.
– Απώλεια αισθήσεων.
Αν κάποιος γνωρίζει ότι είναι αλλεργικός, πηγαίνει στο κοντινότερο νοσοκομείο ή καλεί γιατρό αν και πρέπει να έχει πάντα μαζί του το ειδικό σετ αντιμετώπισης τσιμπημάτων και να ξέρει να το εφαρμόσει.
Μόνο στο 3% περίπου των ανθρώπων, το τσίμπημα μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση. Ο μηχανισμός της αλλεργίας από το τσίμπημα δεν έχει πλήρως εξηγηθεί και μπορεί να συμβεί κάποιος να έχει τσιμπηθεί πολλές φορές με φυσιολογική αντίδραση και ένα τσίμπημα κάποια άλλη χρονική στιγμή ενδεχομένως να του προκαλέσει αλλεργικό σοκ.
Γενικά, εκτός της περίπτωσης που γνωρίζει κάποιος ότι είναι αλλεργικός, ο κάθε οργανισμός αντιδρά διαφορετικά και με διαφορετική ένταση στη δεδομένη στιγμή του τσιμπήματος.
Το πιο ευαίσθητο και ιδιαίτερα επώδυνο μέρος είναι τα τσιμπήματα στο πρόσωπο (μάτια, μύτη, χείλη, κλπ.), συνήθως με μεγάλη τοπική αντίδραση, και σε αυτή την περίπτωση πρέπει κάποιος να επισκεφθεί γιατρό ή νοσοκομείο για ταχύτερη και αμεσότερη ανακούφιση.
Γενικές οδηγίες πρόληψης και αποφυγής τσιμπημάτων:
Η ψυχραιμία, η έλλειψη πανικού και φόβου, οι ήρεμες κινήσεις και όχι οι απότομες και βίαιες κινήσεις, αν έρθει κάποιος σε επαφή με μέλισσα είναι απαραίτητα, εάν είναι δυνατά. Η μέλισσα θα απομακρυνθεί.
Απομακρυνθείτε από την μέλισσα γρήγορα (όχι τρέχοντας), ήρεμα και καλύψτε το πρόσωπο και τα μαλλιά (γιατί η μέλισσα μπλέκεται στα μαλλιά και δυσκολεύεται να φύγει).
Μην πλησιάζετε ποτέ κοντά σε μελίσσια αν δεν υπάρχει λόγος, και αν χρειάζεται φοράτε πάντα τη μελισσοκομική στολή ή τουλάχιστον καλύψτε τα πόδια, τα χέρια και κυρίως το κεφάλι. Μην πλησιάζετε και μην φράζετε με το σώμα σας την είσοδο της κυψέλης.
Όταν βρίσκεστε σε περιοχή με αυξημένη πιθανότητα τσιμπήματος (Άνοιξη, Καλοκαίρι στην εξοχή) αποφύγετε τα αρώματα και προϊόντα με έντονες μυρωδιές, καθώς αυτά προσελκύουν τις μέλισσες αλλά και τα έντομα γενικότερα !
Αποφύγετε να φοράτε ρούχα με έντονα χρώματα και σχέδια, τραβούν γενικά τα έντομα. Αποφύγετε τα συνθετικά ρούχα και το μαύρο χρώμα γιατί τραβάει τις μέλισσες, αλλά και το κόκκινο, γιατί η μέλισσα το βλέπει μαύρο ! Γι’ αυτό και η μελισσοκομική στολή είναι λευκή !
Στις κηπουρικές εργασίες φοράτε γάντια, μακριά ρούχα και κλειστά παπούτσια. Τα ανθισμένα λουλούδια τα αγαπούν οι μέλισσες !
Αποφύγετε να περνάτε μέσα από θάμνους, ψηλά χόρτα και σε μέρη με λιμνάζοντα νερά. Αν χρειαστεί ντυθείτε ανάλογα.
Όταν οδηγείτε ή επιβαίνετε σε μοτοσυκλέτα καλό είναι να φοράτε κράνος, γάντια και μακρυμάνικα ρούχα.
Αν αντιληφθείτε μέσα στο αυτοκίνητο την ώρα που οδηγείτε την παρουσία μέλισσας ή άλλου εντόμου, ανοίξτε τα παράθυρα για να φύγει. Αν παραμένει μέσα, παρκάρετε προσωρινά κάπου, βγείτε από το αυτοκίνητο ανοίξτε τις πόρτες και παράθυρα για να φύγει.
Ενημερώστε τα παιδιά τι πρέπει να κάνουν και πως να αντιδράσουν στην περίπτωση παρουσίας μέλισσας.
Παρ΄όλο που το τσίμπημα της μέλισσας και το δηλητήριο που εκκρίνεται είναι συνδεδεμένο με αντιδράσεις πανικού και έντονου τοπικού πόνου, το δηλητήριο αποτελεί ακόμα ένα πολύτιμο δώρο της μέλισσας, γιατί περιέχει πάρα πολλές ουσίες με υψηλή φαρμακολογική δράση και βιοχημεία και μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά στη θεραπεία πολλών ασθενειών, όπως οι αρθρίτιδες, οι ρευματισμοί, αλλά και πολλών άλλων, εφόσον δεν υπάρχουν σοβαρές αντενδείξεις σε εκείνους που το χρησιμοποιούν. Συνήθως, οι μελισσοκόμοι αποκτούν ανοσία μετά από πολλά τσιμπήματα μελισσών. Είναι γνωστό εξάλλου ότι οι μελισσοκόμοι δεν υποφέρουν από ρευματισμούς !
– Η Apis Mellifera, η γνωστή μας μέλισσα που υπάρχει στην Ελλάδα, είναι η πιο ήρεμη και η πιο ευγενική !
– Ο γενικός κανόνας είναι, μην ενοχλείς τη μέλισσα για να μην σε ενοχλήσει !
– Γενικά η μέλισσα δεν τσιμπάει ποτέ χωρίς σημαντικό λόγο !
– Η μέλισσα κεντρίζει μία και μοναδική φορά στη ζωή της και μετά πεθαίνει !
– «Οι μέλισσες χρησιμοποιούν το κεντρί ως αμυντικό μέσο για την υπεράσπιση της κοινωνίας και η επιβίωσή τους στηρίζεται σ΄αυτό» (Α. Θρασυβούλου, καθηγητής Α.Π.Θ., 1998).
– Μηδέν μέλισσες, μηδέν επικονίαση, μηδέν φρούτα και λαχανικά !
– Οι μέλισσες είναι απαραίτητες για την επιβίωσή μας !!
Σημ: Το άρθρο είναι ενημερωτικό και κάποιες κατηγορίες ασθενών, παιδιά, ηλικιωμένοι και γενικά άτομα με ιδιαίτερες ευαισθησίες είναι ωφέλιμο να συμβουλεύονται αμέσως το γιατρό τους ή να πηγαίνουν στο πλησιέστερο νοσοκομείο.
Σημ: Κάποιες βασικές διαφορές μεταξύ μέλισσας και σφήκας :
– Η μέλισσα έχει τριχωτό σώμα και δυσδιάκριτες ρίγες, ενώ η σφήκα έχει λείο σώμα (πολύ λίγες τρίχες) με έντονες κίτρινες ρίγες.
– Η μέλισσα δεν είναι εχθρός άλλου εντόμου, η σφήκα είναι εχθρός της μέλισσας και άλλων εντόμων.
– Η μέλισσα είναι λιγότερο επιθετική σε σχέση με τη σφήκα, η οποία έχει μεγαλύτερη επαφή με τον άνθρωπο και επομένως περισσότερα κρούσματα τσιμπήματος σε άνθρωπο.
– Η μέλισσα τρέφεται με γύρη και νέκταρ, η σφήκα με υπολείμματα τροφών, σκουπίδια, νεκρά ζώα, αγαπάει την πρωτεϊνη, γι΄αυτό τριγυρίζει πολύ συχνά στο τραπέζι μας !
– Η μέλισσα τσιμπάει μία φορά και πεθαίνει, ενώ η σφήκα μπορεί να τσιμπήσει πολλές φορές !